LAHT
CHOHP ITSLIUU
Lëhts
ria’n na zeen rruu wits kyeets Colombia, nahkna ti lgër zeen kë kyiixkyi no
wañto’. Rislona zeen kë ti ba’l kyii’yto’ lëë Los Andes no zana axta Venezuel.
Rahknu
kal mil mën rni’ ti’ts zëë lëë guahíb, ndzunu yuu’ lëhs ndzi’b ndreets ytib
lëhtsre. Nohta nas lëhs rdzin ruw litsnu. Ti chohp nas nllen ndzu lëtse rahk
riaanu laats mën ti’ts xtil ba.
Na
lëë Marslin Sos.
Wi’na
nwislo nwzë’na ire nas re, zeen be ndzunu irenu mën wlitsta, ti’ts nlebeya xan
ndzu mën rni’ ti’ts xtil, kyeets Colombia ne. Tsibchop liina or nwislo nkuë’na
tsi’n lo che’n mën xtil. Noo këyala ire kyeets mbee ba, kë wzuti’tsla lo mën
rlu’w mii’n ba, lo mën rboo kyehts rni’ pë rahk sti lgër, lo mën rla mën, lo
mën rlee’ rmed, ti’ts riubreka litsa, zeen ndzunu irenu mën xo na, zeen rni’nu
ti’ts zëë. Lliliuunu nahk ti ku top non, lëëna rniits irehs ku nkyiin lonu
lëtse ibañnu, xo yazin rboonu zin rkë
kyehk yuu’.
Yazin
lëë kumare rboonu kyets rzulëënu kabuya
rzuxkuaa yaxtuu. Ndal xman rzuxkuaa tina. Wlohte, mën wnaa guahíb rboo
kyets lak yee’n ka, no rkaymena, ti’ts wnee’r rbitsna lë tsenr rzaakymena. Lë
mën bkyiiy rtsë’w yaxtuu.
Mën
guahíb rahk rtsë’w ndal lo biats no
chikuit.
Zaaks
xti’ts zëë na, rni’na irehs ku rlee’na yilkab, no rboona ire be rien kyii’y no
wañto’. Xoze tse, mën lëë Sisi zahk wzuti’tsme xkuaas pë nwzahkme or zankëme ti
tihts dant, no’yme wais, ndux lo.
Nël
ne rnëënu kë re ire mañre, rto’ntr nwe, no stsin wits sialo snitlo nwe, lë
kuent baa’ ba nwislo rxeen nu ngo’n.
Xuis
mii’n rtsë’w wais lëhs no rse’t mii’n rnalo na
rniis mii’n nwrakw no mehts.
Nëë
mii’n xan lëë tsibchop lo mehts no nlebe’y mii’n xan ndzu nwe tih ti nwe, chu
nwe rkëëto rets, chu nwe riungë’ts lgër wxobe, no chu nwe nihx rla’ yeex.
Ku
rawnu nahk ti ku rzulëënu torta de kasabe,
xo kyaht na, ti ku laa’ rnalo mën wnaa
guahíb rzuxkuaana, kure’ rruu xaa’n ti tob rna xo rna tob kyët. Nen lona, lon
waht ndzi’bna lome. Zeen rboome ku ka no riuna lë’n kyehx rzulëëme katumare, lëtse zahk kyu’wna.
Wits
Ster riaxi’ ku ka, rsanme mii’n yuu’,
llandzaapme ndzu kë’ liin rnëë stahp bzan lëhs.
Or
rialo rdziib te ku ka, rxiime nkoobka lëtse rruu nihs tux ndzu na. Nihs tux ka
zahk ilux til kaa’yna xtsee. Tsenr tse rlee’ xtsi’n na rzuxkuaa ti ku raw me.
Chohp
wits rkë mën wnaa rahktsë’w wroob kasab, lëtse skaa’na kawme itis ti xman.
Lo
te ka pëk riut, nik te kyatsna, nik zë, nik zet, nik nihs, xohsba rzuxkuaana.
Riaw listo’nu kyaht re, ti’ts noo ba ndzeblo kawnu baal, baa’ ba nkyiin
wañto’ lëtse tsanu ko’s mañ no kyaaw lëtse iniis nu mal.
Axta
nël likëës ire llii’nnu zër wlebe’y mii’n ti camión no zër inëë mii’n ti yuu’
ndzi’b chohp xkuaa. Bi lëël bchok rni’ mën ruw ba, nik bchok rtoon mën lo ba,
ti’ts nëënu ire ku’re kë tsëë, kaktr tsunu xop nwñu mënkol zal, no rzaa’
listo’nu iret ku kë tsëë ba weñt,
nahktba kyiy kaklëtsme kakwme lër xtsi’w, inalome llombrel, ikë yilkyiit niyme,
no koon me bchok rkëë tii ba, pë rahk sti lgër.
Ndzu mën rle yilkab tsuna xop nwñu mënkol zal, ti’ts kyent pë wlenaa
lëtse idzëët ko’n, sialo slebe’ya irehs ku ndzu yitsliuu re. Ndzeblo kyee’na
xan ndzu mën lëhts, no ikuiiya pë ndzeblo no pë ndzeblot wse’ta lo mën ba.
Ndzeblo wlebe’yme naa lëtse kyee’n me xan ndzuna no xan mbaña. Mënaa irenaa no
ndzeblo ba idzaala.
Ti
ku top non lonu nahk mën wlitsnu. Rkelëts llii’n nu no rnëënu mii’n. Tilëna ti
ma’t riaa’n wzëb, lë rkëya’l sti mën ma’t ka, mën rnëë ma’t ka xo llii’n. Ros
nahk ti ma’t wzëb, ti’ts ñootna lon mën nkuëya’ mdza, rkëlëts mën ka mdza.
Lli’na
Héctor ndzu tahpa liin, nahkme xo na or wi’na, irehsna rla’ inëëme, irehs tsi’n
rkë’na rla’ wlee’me.
Slëtsa,
mii’na nwislo mlu’w xuiza xnana xan ndzu mën laatsnu no irehs tsi’n zahk ikë mii’n guahíb. Tsen tse kë’na tsi’n
lo che’n mën lëhts, mseta ti’ts xtil. Loht pa zana rnabti’tsa pë lëë tihti ko’n
rnëna, mii’ntona ngohklëtsa ñënda pëze
lla’to rlenoo mëna, noo lla’to rni’me lo saa lëhtsme. La’tsa nlu’wt mën ndzu mën nohntola, lal nu
irenu, nohta rnëënu lla’ lla’ nahk tih ti kyeets mën. Ku wlekëtme lo samnachme
nahk ti ko’n top non laatsnu, rlu’wna xan nahknu. Or rkaa’ ti mañ wañ lonu,
rawnu mañka irenu mën rtsaalnu o sti chu së lonu, lë xo liuu ba tse, irenu
raa’n ti lëë’ na.
Or
wi’na, mën guahíb loht pa za rza’ lits itib lëhts re, kyeets Colombia ne, nwdet
lo ka, nwlën mën lëhts, nwislo rza’ lits
lliliuunu no rsa’wme ire xnasnu. Ngualo nwruunu llilgërnu, ñaktr pë nlënu.
Lë
nël ne kyentr pa tsanu, na tihts litsnu mkëë mën lambr kyehts, lë se’tnu tsunu
irenu mën lëhts re, tilëna rahklëtsnu ibañ nu. Mlenu yilkab wxaal xpa’tnu wse’t
laats mën re, ti’ts ku nahkna ñe’nt mii’n wlee’ kan lolsaa’, lon lits mii’n
mse’t mii’n, lal lal zakë mii’n. Lë ire
këës mii’n riee’nt ti’ts xtil or rtet yuu’ wse’t ka, nik xan ndzeblo tsu mii’n
zeen, lë ko’nga ba rzahk mii’n kotoze rzahkzii mën ka mii’n. Laatsnu rlu’w mën ituñme til pë mlee’me, no
wle ilii xnasme.
Ndal
mii’n mllo’n yuu’ wse’tka, noona xoze mlena za kalbtsi’ ndzu ka’y liin, ka’ya
wits mseta. Ndzu xuis mii’n mle lëtse miubrek mii’n yuu’ wse’tka, ti’ts xoze
nohta rlee’ nganme kyehk mii’n, në’tr mii’n pë wlee’, pë ti’ts koon. Ndzu mën
mlee’ lëtse nguaa mii’n ndal liin yuu’ wse’t ka, lë lohte ngualo inetr mii’n
kyubre laats, lon rnë’tr mii’n non ku mse’t mii’n lo xuis, no lë noo lon lëhts,
rlenont mën xan nahk mii’n, lë xtol ko’nga nwzen mii’n nas za na tsi’n wits lo
che’n mën xtil. Ndzu mii’n bkyiiy nwlaak lo kyiil kuu’y. No lë xoze tse, ndzu
mii’n wnaa, lon nëët mii’n xan tsu laht
mën lëhts ka, rialoze nohta zeen loht chu mkyiiy rzennoo wnaa, rdzal tsi’n lo
mii’n.
Nwruu
mii’n lits, zeen rkelëts mën mii’n no zeen nkyiin mii’n lome, zeen riee’n mii’n
xti’ts no xan ndzu mën, rdzaalt xilkab mii’n xilkab mën lëhts, nwdzal mii’n ti
lgër ngën, zeen ñahkt ñu mii’n xo laats.
Zahk
wzuti’tsa ku nwzahk ti mee’ guahíb kë litskyi’b, miina zahk iruume tilëna ñoon
Mën Nahk Tsi’n ka, mën ti’ts zëë me, lë be’y nohta ni’me ne’p ti’ts zëë lo
mënka. Mën wlitsme në lona rni’me ti’ts zëë yuu’, ti’ts ini’tme na til ndzin
mën rni’ ti’ts xtil, lon rtuu’ñ me ini’ xti’tsme lo sti mën. Nwdzin wni’me xkal
kya’na litskyi’bre, ti’ts ko inita ti’ts zëë lo mën re.
Ire kure’ nwlu nlës listo’na,
wnëna nlës ku rzahk mën la’tsa, ngohklëtsa nkyiba xan iruunu lo ku nlës ka.
Wnëna nkyiin ze idzaalnu mën lëhts ka, ti’ts wlaatnu ku nahknu: xti'ts nu no
ire ku non lonu. Nël ne rlee’na yilkab xan inina ku’re lo mën la’tsa.
Nwretsa
chohp tson mën, mzuti’tsa lo mën ka ire yilzii rzahknu lon ndzunu laht chohp
itsliuu lla’to nahk. Mluu’wana mkë’na chohp byib, ku wi’n re rlu’w kyeets guahíb no ire ku
mlu’w xuisnu no xeynu. Sti ku choo’ re,
rlu’w laats mën xtil, ire kyeets ndzi’b kaku zeen ndzunu ne . Laht irop byib re
rna xo ti lgër nkëw, zeen ria’n xilkab mën guahíb or rlenontrme ku nahkme no
nik rientme xan ndzu mën lëhts.
Rëpa
lo ire mënka, nkyiin tsu xo ti nas laht irop kyeets re. Ti nas wlee’ lëtse
kyenlsaa’na. Wse’t irop ti’tsre slee’
xtsi’n lëtse izuxkuaa nas rni’na ba. No tseze nwislonu. Chubtsi’ mën guahíb
nwislo rlu’w irop ti’ts, lë’k zeen ndzunuka. Ti’ts wnëënu nkyiin kyehts inalonu
or ikënu wse’t ti’ts guahíb. ¿Chu ze wtsë’w kyehts inalonu?. Rtiin lë’k nu
kuëënu xti’tsnu lo kyehts wse’t mën laatsnu, lë tsenr tse wkyibnu wniits Mën Nahk Tsi’n ya’ lonu o sti chu ndzu
lia’ts xti’tsnu.
Nwislo
mlee’ nu yilkab xan kak lëtse wlu’w mën irop lo ti’ts re. Wna’bnu lo mën rse’t
ti’ts zëë Viht no tsaalme Trin wniits ya’me lonu lëtse wlu’wme ikë xti’tsnu lo
kyehts. Mse’tme xti’tsnu no rlenu yilkab
rahkme lon rse’tme ndal lo ti’ts. Trin tseze mtsë’wl kyehts lëhs inalo mii’n
wner liin, ti’ts kyent kyehts ynalo mii’n liin irohp, no ire liin së lo ba. Mën
wnaare mniits ya’ lonu chohpl inee’ mse’tnu xan rkë xti’tsnu lo kyehts. Viht
ndza’l schohp stson mën laatsnu mkëë ne’pkaa
xti’ts Mdo’ na ti’ts zëë, lëtse kyee’n mën laatsnu na.
Or
mlee’na yilkab wtsëë’wa kyehts ini’ pë rahk lonu ti’ts zëë guahíb, nwretsa Trin lëtse wlu’wme xan
rahktsë’w na, nwdet lo ka ngohkzeet ti nas mën wlee’ yilkab pë ikë lo na, lëtse
xoze lë’k mën laatsnu ze inë pë rahklëts kyen loht pa idzin kyehts re.
Liin
tsongal ndzu tsin’btson nwloonu ti ku tsibchop lak, axta tsen nwislo rtohpnu
rtet ti chohp tson mioo lëtse izuxkuaa
sti ku kub. Wna’b mën kak ndal kyehts tsibchop lak ka, tsu sti lëë’na
lahtka, zeen ikëna ti’ts xtil lëtse zahk ko’l mën ti’ts xtil ba na. Na tse
rkë’na na irop lo ti’ts.
Kyehts
“Voz de Kabasi”, kë wlextsi’n lëtse zahk
tsu nas rni’nu ka, laht irop kyeetsre.
Kyehts
re’, rruuna rtetna tih ti lo ya’ mën
kyeetsre, no rdzin na loht pa ndzu mën laatsnu, noo rxaal nu na lo ire mën ndzu
lia’ts ko’lna, no lo ire Mën Nahk Tsi’n na lëhts ba.
Misiuwnu
tsu sti wse’t, lla’to lo ku mse’tlnu ka. Mkëënu
chohp gayuuw ndzu kalbtsi’ kuent ti’ts zëë guahíb, lëtse inalo mii’n ikë
wse’t , mtsë’wnu lo kyehts xan rna tih ti ku rzuti’ts kyehtsre.
Noo
mzuti’tsnu xan rnëë mën lëhts xti’ts zëënu nël, lon lo kyehts kë xilkab Mën
Nahk Tsi’n lëhts ba, kyehts mil ndzu ti gayuuw chohpgal ndzu chohp,
ku nwruu liin tsongal ndzu tsi’nbtson,
che’n mën rnabe’y lo kyiil wse’t kyeets Colombia ne, rni’na lonu
kube’ynu xan rahklëtsnu kak wse’t irop lo ti’tsre laatsnu no pë ikë lo kyehts
wse’tnu.
Ire
lo kyehts mkëënu ka, mlu’wnu blo non ku ndzu laatsnu, mkëënu kuent lëhs zeen
lgër mën ini’, wnalonu mañ wañto’.
Mkëënu lo kyehts ka kon che’n
lliliuunu no xan tsunu lëtse yitsnu, mkëënu xan nahk ire yak wañ no mañ wañ
ndzu lgër re, no xan ndzeblo wlee’nu lëtse initlot ire ku’re.
Mzuti’tsnu
ire lo mënkol lëtse zahk kuëënu lo kyehts xan za wllo’n kyiil mbañ mën guahíb. Mzuti’tsme lonu xan
wnalome blëët yak lëtse mzuxkuaame lër. Xan rnalome tsiht no yak brasil lëtse
rzuxkuaa bkots riuu’ lo ways no pë mlee’me yilkab or wnëëme wnee’r inee’ ti
kyi’b rxobe ba.
Ngohkzeet
ti nas mën ini’ xan za lo wse’t ti’ts guahíb, lëtse kube’yme no ini’me kuent
che’n tsi’n kënu, lo mën rnabe’y lo wse’t ne’ kyeets Colombia.
Nëënu ndzeblo wse’t llii’n nu ti’ts xtil, lëtse zahk wzuti’ts mii’n lo mën
xtil, ti’ts tilëëna ire ku rse’t mii’n nohta ti’ts xtil rlu’w mën na, sialo
se’t mii’n, xkal mën ka këbt na, xti’ts mii’n no ku ndzu laats mii’n, nont.
Rahklëtsnu
wnee’r wse’t mii’n xan ndzu mën guahíb no xan nahk llilgërnu ne, noo, nkyiin
wse’t mii’n xan rien xti’tsnu lëtse zahk kuëë mii’n na lo kyehts, no lë xoze
tse zahk wroob kyehts ikë xti’tsnu ne.
Nlë
ndzu llii’n nu nël lon laatsnu kë mii’n wse’t, lëna lë’k mën re’ ba rlu’w mii’n irop lo ti’ts re, no
rzaktr mii’n ku nlës ka xo tsen nwñu mii’n lo mën xtil.
Lë
nël ne rahklëtsnu ini’noonu mii’n lëtse
ti yilkab tsu kyehk mii’n tsuu’ itsliuu no yzuneh mii’n ire lo ku së.
Tih ti wits, rlee’na yilkab xan kak xpa’ta Héctor.
Or kak choo’me ¿bi sislëtsrme ku mse’tme lo mën laatsme? ¿Bi slee’ nonme mën wlitsme, no mën laatsme, xti’tsme, lon rse’tme xan ndzu mën lëhts ba? ¿Bi sahkme ku nlës li’ka nik në’trme chu nahkme, xo ti mën pëk nont, xo mën
zansëëb laht chohp kyeets re?. Ndzu or
rlee’na yilkab, ser xotba kakna. Héctor nahk ti ma’t së laht ben mii’n këmbas
ibañ lla’s, mën skelëts laats, xti’ts, no ire xan nwñuu’ mënkol zal, lë xoze
tse zahk tsume nlë, sienme xan ndzu irop nas mën re: Mën ti’ts zëë no mën ti’ts
xtil. Laht chohp itsliuu.
Traducción
al zapoteco de la Sierra
Sur de Oaxaca:
Abelino Jerónimo.
Sara Cruz García.
Promotora Cultural de la
URO /DGCP.
Agradecimientos
a todas las personas de Xanica que colaboraron en la traducción y corrección de
estilo del texto de este video.
Laa’, wits
tsii, mioo koxt, liin chohp mil ndzu chohp.
(Muy pronto subiremos el video para que lo escuchen en el zapoteco de Xanica)
No hay comentarios:
Publicar un comentario